Το Χαμζάρ Μπέη Τζαμί, γνωστότερο σήμερα ως «Αλκαζάρ», είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτίρια του κέντρου της Θεσσαλονίκης, στη συμβολή των οδών Εγνατία και Βενιζέλου. Ήταν το πρώτο τζαμί που χτίστηκε στην πόλη, το 1467-1468, από τη Χαφσά Χατούν, κόρη του Χαμζάρ Μπέη, Οθωμανού αξιωματούχου. Η κατοπινή προσθήκη κιόνων και κιονόκρανων στην αυλή που μεταφέρθηκαν από χριστιανικούς ναούς και μονές, τα οποία διατηρούνται ως σήμερα, έδωσαν στο μνημείο ένα από τα πολλά στοιχεία μοναδικότητας που διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.

Το τζαμί είναι χτισμένο στα πρότυπα της ιερής πόλης της Μέκκας. Μετά την αποχώρηση των μουσουλμανικών πληθυσμών από την πόλη έπαψε η λειτουργία του ως θρησκευτικός χώρος και χρησιμοποιήθηκε για φιλοξενία προσφύγων και αργότερα δόθηκε σε ιδιώτη για να μετατραπεί σε κινηματογράφο, αρχικά υπαίθριο και στη συνέχεια στεγασμένο. Η ονομασία του σινεμά («Αλκαζάρ») είναι αυτή που γνωρίζουν οι περισσότεροι σήμερα.

Το κτίριο υπέστη αρκετές μεταβολές μέσα στον χρόνο και ιδιαιτέρως τον 20ό αιώνα, μετά την απελευθέρωση της πόλης. Η συγκέντρωση καταστημάτων και η λειτουργία του ως τόπος ψυχαγωγίας, πολύ δημοφιλής στους Θεσσαλονικείς και τόπος κοινωνικής συναναστροφής από τη δεκαετία του 1930 έως αυτήν του 1980 οπότε και έπαψε να λειτουργεί, αλλοίωσε κάποια χαρακτηριστικά του, δίχως όμως να αφαιρέσει την αίγλη του. Παραμένει σήμερα επιβλητικό στη θέση του, ως ένα ακόμα μνημείο που συνδέει τη σύγχρονη Θεσσαλονίκη με το προαιώνιο παρελθόν της και είναι ορατό από τον επισκέπτη καθώς περιδιαβαίνει την πόλη.

ΥΠΠΟΑ: Αποκαθίσταται, ως το 2025, το Αλκαζάρ, στη Θεσσαλονίκη

Το Τεμένος Χαμζά Μπέη, γνωστό ως Αλκαζάρ, το οποίο εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης, με χρηματοδότηση 10.511.984 ευρώ και ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025, αποκαθίσταται πλήρως από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ως φορέας υλοποίησης έχει οριστεί η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του ΥΠΠΟΑ.

Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, «Προχωρούμε στην άμεση αποκατάσταση ενός εμβληματικού μνημείου, του Τεμένους Χαμζά Μπέη, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Οι περισσότεροι Θεσσαλονικείς αναφέρονται στο μνημείο ως Αλκαζάρ, λόγω της πολύχρονης χρήσης του ως αίθουσας κινηματογράφου. Το μνημείο γνώρισε πολλές επεμβάσεις, πολλές διαφορετικές φάσεις και χρήσεις, με αποτέλεσμα να επέλθουν σημαντικές αλλοιώσεις στη μορφολογία του. Με την ολοκλήρωση των έργων, από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, το Τέμενος θα αποδοθεί στην πόλη, πλήρως αποκατεστημένο. Το τέμενος Χαμζά Μπέη εντάσσεται στο πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξης του μνημειακού αποθέματος της Θεσσαλονίκης,, όλων των ιστορικών περιόδων. Επισημαίνω, ότι στο πλαίσιο του προγράμματος του ΥΠΠΟΑ, για τη Θεσσαλονίκη, βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης έργα στην Αχειροποίητο, στη Ροτόντα, στην Αγία Σοφία, στην Παναγία των Χαλκέων, στους ναούς της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού και του Προφήτη Ηλία, στα Βόρεια, Βορειοδυτικά και Δυτικά Τείχη της πόλης, στην Αρχαία Αγορά, στο Αγίασμα του Αγίου Ιωάννη, στο Λουτρό Μπέη Χαμάμ (Λουτρά Παράδεισος) και στο μνημειακό κτήριο του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Το Υπουργείο Πολιτισμού συμβάλλει αποφασιστικά όχι μόνο στην αποκατάσταση των μνημείων τα οποία είναι άρρηκτα δεμένα με το ιστορικό παλίμψηστο της πόλης αλλά και στην πολιτιστική λειτουργία και οικονομική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης, πράγμα που αποτελεί σταθερό στόχο μας».

Επιπλέον, από το ΥΠΠΟΑ χρηματοδοτούνται μελέτες για την τεκμηρίωση, συντήρηση, αποκατάσταση και διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου μνημείων οθωμανικής περιόδου, στη Θεσσαλονίκη (Μπέη Χαμάμ, Γιαχουντί Χαμάμ (Λουλουδάδικα), Λουτρά Φοίνικα, Μπεζεστένι, Αλατζά Ιμαρέτ, Γενί Τζαμί),

Επίσης, στο έργο «Θεσσαλονίκη– Από τη Χρυσή Πύλη στην Κασσανδρεωτική. Μεταμορφώσεις- μετασχηματισμοί ενός κεντρικού οδικού άξονα από την ίδρυση της πόλης έως την πυρκαγιά του 1917» περιλαμβάνονται εργασίες συντήρησης-τεκμηρίωσης 2.000 επιλεγμένων κινητών ευρημάτων από τις ανασκαφές του Μετρό και των οικοπέδων πέριξ του κεντρικού οδικού άξονα της πόλης, στη σημερινή Εγνατία οδό, καθώς και την ψηφιοποίηση-επεξεργασία 300 αρχιτεκτονικών σχεδίων αρχείου και την αρχιτεκτονική τεκμηρίωση γραφικής αναπαράστασης του κεντρικού οδικού άξονα της Θεσσαλονίκης.

Το Τέμενος Χαμζά Μπέη βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης αποτελώντας τον παλαιότερο ισλαμικό ευκτήριο οίκο της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου. Χτίστηκε το 1.467/1.468 από την κόρη του στρατιωτικού διοικητή Χαμζά Μπέη, γνωστό στους Θεσσαλονικείς ως Αλκαζάρ, από τον ομώνυμο κινηματογράφο που στεγάστηκε για αρκετά χρόνια στην περίστυλη αυλή του τεμένους. Προστατεύεται από τον αρχαιολογικό Νόμο ως ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο, από το 1926.

Η τετράγωνη σε κάτοψη αίθουσα προσευχής του τεμένους έχει εσωτερικές διαστάσεις 11,54Χ11,54μ και μέγιστο ύψος 17μ. Διαθέτει μολυβδοσκέπαστο ημισφαιρικό θόλο, ο οποίος εδράζεται σε οκταγωνικό τύμπανο. Σε αυτή προστέθηκαν διαμερίσματα, στη βορειανατολική και νοτιοδυτική πλευρά και έκκεντρο προστώο, στη βορειοδυτική πλευρά και τη δυτική γωνία, τα οποία αποτελούν ενιαίο περίστωο περιβωάλλοντας το τέμενος σε σχήμα Π. Τα διαμερίσματα του περιστώου, αναπτύσσονται παράλληλα με τους πλευρικούς τοίχους του κυρίως τεμένους. Το αίθριο έχει κάτοψη σχήματος τραπεζίου, ενώ οι στοές του ορίζονται από κιονοστοιχίες.

Το τέμενος αποτελείται από τρεις διακριτές ενότητες που αντιστοιχούν σε τρεις διαδοχικές χρονολογικές φάσεις κατασκευής του:

(α) την αίθουσα προσευχής του τεμένους,

(β) το περίστωο που συντίθεται από ανοικτή κιονοστήρικτη στοά (ρεβάκ), στα δυτικά με πλευρικά κλειστά διαμερίσματα, στα βόρεια και νότια

(γ) το αίθριο.

Ο κινηματογράφος Αλκαζάρ (Χαμζά μπέη τζαμί) τη δεκατία του '60 , η ταμπέλα γράφει: Έναρξις 1η Κυριακή της Εκθέσεως.

ΤΕΥΧΟΣ ΤΕΛΙΚΟ