Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα είναι ένα θεματικό μουσείο που προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης στην παραδοσιακή κοινωνία, παρουσιάζοντας τις βασικές προβιομηχανικές τεχνικές που χρησιμοποιούν το νερό ως κύρια πηγή ενέργειας για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων.

Σε έκταση ενός στρέμματος, μέσα σε πυκνή βλάστηση και άφθονα τρεχούμενα νερά, έχει αποκατασταθεί ένα σύνολο εγκαταστάσεων και υδροκίνητων μηχανισμών, με σκοπό τη μουσειακή αξιοποίησή τους. Κάθε ένα από τα αναστηλωμένα κτήρια των παλιών παραδοσιακών εργαστηρίων έχει μια μόνιμη έκθεση με θεματικό περιεχόμενο σχετικό με το εργαστήριο στο οποίο στεγάζεται.

Το πρώτο κτήριο στεγάζει μια νεροτριβή κι έναν αλευρόμυλο. Στην περιοχή της Δημητσάνας δούλευαν ως τα μέσα του 20ού αιώνα είκοσι περίπου στεγασμένες ή υπαίθριες νεροτριβές, όπου πλένονταν τα υφαντά (βελέντζες, μπατανίες, τσέργες και τσόλια). Η τέχνη του νεροτριβιάρη ή ντριστελιάρη φαινόταν από τον σωστό υπολογισμό του χρόνου παραμονής στον κάδο κάθε είδους υφαντού. Δίπλα έχει αποκατασταθεί ένας αλευρόμυλος με οριζόντια φτερωτή. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να ρίξει σπόρους καλαμποκιού στη σκαφίδα και να παρακολουθήσει πώς ο καρπός αλέθεται από τις μυλόπετρες και πέφτει στην αλευροδόχη. Το διπλανό δωματιάκι με το τζάκι στέγαζε την κατοικία του μυλωνά, όπου η -κατά κανόνα πολυμελής- οικογένειά του έστηνε κάθε βράδυ τη στρωμνή στο πατάρι για να κοιμηθεί παραταγμένη.

Έξω από τον μύλο, κατασκευάστηκε ένα πρόχειρο στέγαστρο, όπως αυτό που προφύλασσε το ρακοκάζανο, που στηνόταν στην ύπαιθρο μετά τον τρύγο, για την παραγωγή του τσίπουρου από τα στέμφυλα, και λειτουργούσε για 3-4 μερόνυχτα συνεχώς.

Ακριβώς απέναντι βρίσκεται ένα διώροφο κτήριο, που στεγάζει την κατοικία του βυρσοδέψη (πάνω) και το βυρσοδεψείο (κάτω). Το εσωτερικό του εργαστηρίου είναι χωρισμένο σε "ζώνες" που αντιστοιχούν στα διάφορα στάδια επεξεργασίας των δερμάτων. Η πρώτη είναι για τα "νερά", τον ασβέστη και γενικά τις προπαρασκευαστικές εργασίες. Στην επόμενη βρίσκεται η σειρά με τις "λίμπες" (γούρνες) για τη δέψη. Μια ζώνη ευάερη προορίζεται για το άπλωμα και το στέγνωμα των δερμάτων στη σκιά και τέλος, μια καλά φωτισμένη γωνιά για τις εργασίες της μετάδεψης.

Το λιθόστρωτο οδηγεί σε ένα πλάτωμα, όπου διαμορφώνεται μια φυσική δεξαμενή, και καταλήγει στον μπαρουτόμυλο. Η Δημητσάνα ήταν ένα από τα εκατοντάδες χωριά που γνώριζαν τη συλλογή του ακάθαρτου νίτρου από τον 16ο αιώνα και το παρείχαν αντί φόρου στους Τούρκους. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οι Δημητσανίτες δραστηριοποιήθηκαν για να τροφοδοτήσουν τον αγώνα με το απαραίτητο πολεμικό υλικό. Ο Κολοκοτρώνης γράφει χαρακτηριστικά: "Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημιτζάνα".

Το μπαρούτι αποτελεί ένα ισχυρό στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής και διατηρείται ζωντανό στη μνήμη και τις αφηγήσεις των κατοίκων της. Αυτήν ακριβώς την ιστορική ταυτότητα αναδεικνύει το ΥΜΥ, αναπαριστώντας τον τύπο του μπαρουτόμυλου με κοπάνια, που χρησιμοποιήθηκε στη Δημητσάνα κατά την Επανάσταση και έως τις αρχές του 20ού αιώνα, και διασώζοντας ταυτόχρονα τη συγκεκριμένη τεχνολογία της παραγωγής της μπαρούτης, η οποία στην Ευρώπη είχε εξαφανιστεί από τον 18ο αιώνα.

Μετά το ΥΜΥ, ο επισκέπτης μπορεί να συνεχίσει την περιδιάβαση στο φαράγγι του Λούσιου, ακολουθώντας το μονοπάτι που ξεκινάει από το μουσείο, κατεβαίνει στο Παλιοχώρι, φτάνει στην παραδοσιακή γέφυρα της Μονοπόρης και οδηγεί στη Μονή Φιλοσόφου και τη Μονή Προδρόμου, για να καταλήξει στην αρχαία Γόρτυνα.

Συντάκτης
ΠΙΟΠ | Υπηρεσία Μουσείων

Ιστορικό

Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης άνοιξε για το κοινό το καλοκαίρι του 1997 και δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες. Βρίσκεται στη Δημητσάνα της Αρκαδίας, κοντά στον Λούσιο ποταμό. Λειτουργεί υπό την ευθύνη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.

Στην περιοχή του Λούσιου, η έρευνα έχει εντοπίσει περισσότερες από εκατό υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Τα εργαστήρια αυτά μαρτυρούν την τεχνολογία που χρησιμοποιούσαν οι παραδοσιακές κοινότητες της περιοχής ήδη από τον 16ο αιώνα, προκειμένου να καλύπτουν τις βασικές ανάγκες τους.

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα όμως, τα εργαστήρια ερειπώθηκαν, καθώς η περιοχή ερήμωνε σταδιακά. Στη Δημητσάνα των 8.000 (κάποτε) κατοίκων είχαν απομείνει μόλις 400 άτομα. Το φαράγγι βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη.

Το 1986, ξεκίνησε εκτεταμένο πρόγραμμα εθνολογικής έρευνας και αρχιτεκτονικής αποτύπωσης των εργαστηρίων. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Β' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, με την υποστήριξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης. Οι αναστηλωτικές εργασίες έγιναν με ιδιαίτερο σεβασμό, ώστε οι επεμβάσεις στα κελύφη να μην αλλοιώσουν την αυθεντική μορφή των κτισμάτων. Παράλληλα, οι μόνιμοι εξοπλισμοί των εργαστηρίων αποκαταστάθηκαν στην αρχική τους λειτουργία. Το 2006, με χρηματοδότηση από το Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και την Τράπεζα Πειραιώς, στο Μουσείο προστέθηκε υπαίθριος χώρος στάθμευσης, ενώ παράλληλα διαμορφώθηκαν αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και χώρος για τη στέγαση των γραφείων του Μουσείου. Το 2009, αναδιαμορφώθηκε η είσοδος του Μουσείου με το εκδοτήριο εισιτηρίων, ενώ δημιουργήθηκε και πωλητήριο. Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης έχει τιμηθεί με το Europa Nostra Award 1999. Το 2003, επίσης, συμπεριλήφθηκε στα 27 πιο επιτυχημένα έργα στην Ελλάδα που συγχρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης συγχρηματοδοτήθηκε από τα Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πελοποννήσου (Β’ και Γ’ ΚΠΣ) 1994-2006.

Τι θα δείτε ;

Στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα έχουν αποκατασταθεί παραδοσιακές εγκαταστάσεις και υδροκίνητοι μηχανισμοί. Τα εργαστήρια περιβάλλονται από πυκνή βλάστηση και άφθονα τρεχούμενα νερά, όπου μπορείτε να περιηγηθείτε. Οι μόνιμοι εξοπλισμοί τους έχουν αποκατασταθεί στην αρχική τους λειτουργία.

Το πρώτο κτήριο στεγάζει νεροτριβή και αλευρόμυλο με οριζόντια φτερωτή. Στο διπλανό δωματιάκι, με το τζάκι, ζούσε ο μυλωνάς με την οικογένειά του, κατά κανόνα πολυμελή.

Έξω από τον μύλο θα δείτε ρακοκάζανο, που στηνόταν στην ύπαιθρο μετά τον τρύγο, για την παραγωγή τσίπουρου από τα στέμφυλα.

Ακριβώς απέναντι, διώροφο κτήριο στέγαζε την κατοικία του βυρσοδέψη (πάνω) και το βυρσοδεψείο (κάτω). Το εσωτερικό του εργαστηρίου είναι χωρισμένο σε ζώνες που αντιστοιχούν στα διάφορα στάδια επεξεργασίας των δερμάτων. Το λιθόστρωτο οδηγεί σε πλάτωμα, όπου διαμορφώνεται φυσική δεξαμενή και καταλήγει στον μπαρουτόμυλο. Το μπαρούτι, ισχυρό στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας της περιοχής, διατηρείται ζωντανό στη μνήμη και στις αφηγήσεις των κατοίκων της. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οι Δημητσανίτες τροφοδοτούσαν τον αγώνα με το απαραίτητο αυτό πολεμικό υλικό. Ο Κολοκοτρώνης γράφει χαρακτηριστικά: «Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημιτζάνα». Εδώ μπορείτε να δείτε τον κινούμενο μηχανισμό ενός μπαρουτόμυλου με κοπάνια, που είχε εξαφανιστεί στην Ευρώπη ήδη από τον 18ο αιώνα, ενώ στη Δημητσάνα χρησιμοποιήθηκε κατά την Επανάσταση, αλλά και έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Μετά την επίσκεψή σας στο Μουσείο, συνεχίστε την περιδιάβασή σας στο Φαράγγι του Λούσιου.

Ενδιαφέροντα για τα παιδιά
Οι μικροί επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να ρίξουν σπόρους καλαμποκιού στη σκαφίδα του αλευρόμυλου και να παρακολουθήσουν πώς ο καρπός αλέθεται από τις μυλόπετρες και πέφτει στην αλευροδόχη. Μπορούν, επίσης, να  παρακολουθήσουν τη ρυθμική κίνηση του μπαρουτόμυλου. Ακόμα, χάρη στις ενδιαφέρουσες οπτικοακουστικές παραγωγές, μαθαίνουν πώς εκατοντάδες εργαστήρια λειτουργούσαν με τη δύναμη του νερού στην κοιλάδα του Λούσιου ποταμού.

Το Μουσείο Υδροκίνησης οργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα με παιχνίδια και δραστηριότητες, για σχολεία και ομαδικές επισκέψεις, όπως το πρόγραμμα «Με τη δύναμη του νερού».

Υπηρεσιακή Μονάδα:
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

Κεφαλάρι Αϊ-Γιάννη, Τ.Κ. 22007, Δημητσάνα (Νομός Αρκαδίας)

Τηλέφωνο: +30 2795031630, +30 2103256922-3
Email: piop@piraeusbank.gr