Ιστορία
Ο Λευκός Πύργος κτίστηκε το 15ο αι., μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430. Στη θέση του υπήρχε παλαιότερος πύργος της βυζαντινής οχύρωσης της Θεσσαλονίκης, στο σημείο που το ανατολικό τείχος συναντούσε το τείχος της θάλασσας. Ο Πύργος αποτελούσε το ανατολικό άκρο του θαλάσσιου τείχους, υπήρχε άλλος ένας στο δυτικό άκρο και τρίτος στο ενδιάμεσο.

Στο πέρασμα του χρόνου αναφέρεται με διάφορες ονομασίες˙ Πύργος του Λέοντος το 16ο αι και Πύργος της Καλαμαρίας το 18ο αι.˙ το 19ο αι. τον βρίσκουμε με δύο ονομασίες, ανάλογα με τη χρήση που είχε˙ Πύργος των Γενιτσάρων, και Πύργος του αίματος (Κανλή Κουλέ), όταν έγινε φυλακή και τόπος εκτέλεσης καταδίκων. Ο ιστορικός Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου το 1888, στο βιβλίο του για μνημεία της πόλης, τον αποκαλεί Βαστίλη της Θεσσαλονίκης, όπου έσφαζαν τους θανατοποινίτες στον εξώστη του, με το αίμα να βάφει τους τοίχους του, ενώ βολή τηλεβόλου από τα δυτικά της πόλης σήμαινε την εκτέλεση της θανατικής ποινής. Το 1883, με διαταγή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’, ο Πύργος ασπρίζεται και του δίνεται η ονομασία Λευκός (Μπεγιάζ Κουλέ). Είμαστε στο δεύτερο μισό του 19ου αι., εποχή που πνέει ο άνεμος της μεταρρύθμισης στην οθωμανική αυτοκρατορία, ύστερα από τις πιέσεις της Αγγλίας, και πύργος με την ονομασία «του αίματος» δεν αρμόζει στη νέα φυσιογνωμία της αυτοκρατορίας. Και ήταν ο κατάδικος Νάθαν Γκουελεντί, που με αντάλλαγμα την ελευθερία του, άσπρισε τον Πύργο. Από τότε έμεινε η σημερινή ονομασία. Με τον καιρό έγινε το σύμβολο της Θεσσαλονίκης, αφού απόμεινε από το 1911 να στέκει μόνος στην παραλία, ύστερα από την κατεδάφιση του θαλάσσιου και του ανατολικού τείχους και του περιβόλου του.

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και την ενσωμάτωση της στο ελληνικό κράτος, ο Πύργος είχε διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου ένας όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη των αρχαιοτήτων από τις ανασκαφές που έκανε η αρχαιολογική υπηρεσία της Στρατιάς της Ανατολής. Στους χώρους του φιλοξενήθηκαν η αεράμυνα της πόλης, το εργαστήριο μετεωρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και συστήματα ναυτοπροσκόπων.

Το 1983 ο Πύργος παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Περιγραφή

Ο Λευκός Πύργος, το μνημείο-σύμβολο της Θεσσαλονίκης, που σήμερα υψώνεται μοναχικός στην παραλία της πόλης, στο παρελθόν αποτελούσε το νοτιοανατολικό πύργο της οχύρωσής της. Σύμφωνα με περιγραφές περιηγητών και παλαιές απεικονίσεις της πόλης, το θαλάσσιο τμήμα του τείχους, που κατεδαφίστηκε το 1867, είχε τρεις πύργους, από τους οποίους ο ανατολικός ήταν ο Λευκός Πύργος, κτισμένος ακριβώς στο σημείο όπου συναντιόταν το ανατολικό με το θαλάσσιο τείχος. Η ακριβής χρονολόγησή του δεν είναι γνωστή, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι κτίσθηκε στα τέλη του 15ου αι., μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, και αντικατέστησε έναν παλαιότερο βυζαντινό πύργο, ο οποίος αναφέρεται από το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο, στην περιγραφή της πολιορκίας της πόλης από της Νορμανδούς το 1185. Στη μακρά ιστορία του, ο πύργος έχει αλλάξει κατά καιρούς ονόματα και χρήσεις. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως ''Φρούριο της Καλαμαριάς'', ενώ το 19ο αιώνα ως ''Πύργος των Γενιτσάρων'' και ''Πύργος του Αίματος''. Τα δύο τελευταία ονόματα οφείλονται στο γεγονός ότι ήταν φυλακή βαρυποινιτών και η όψη του βαφόταν με αίμα από τις συχνές εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους. Το 1890 ένας κατάδικος για να αποκτήσει την ελευθερία του άσπρισε με ασβέστη τον πύργο και από τότε έμεινε η σημερινή ονομασία του, ''Λευκός Πύργος''. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το 1912, ο πύργος περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και είχε κατά καιρούς διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 ένας του όροφος χρησιμοποιήθηκε για τη φύλαξη αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις αρχαιολογικές δραστηριότητες των βρετανικών δυνάμεων στη ζώνη ευθύνης τους. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τελευταίοι που στεγάσθηκαν στον πύργο πριν από την αναστήλωσή του ήταν οι Ναυτοπρόσκοποι. Στην αρχή του 20ού αιώνα στο χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το ''Θέατρο του Λευκού Πύργου'', που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου.

Ο πύργος είναι κυλινδρικός με ύψος 33,90 μ. και διάμετρο 22,70 μ. Έχει ισόγειο και έξι ορόφους, που επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο μήκους 120 μ., το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο, αφήνοντας στο κέντρο έναν κυκλικό πυρήνα διαμέτρου 8,50 μ. Έτσι, σε κάθε όροφο σχηματίζεται μια κεντρική κυκλική αίθουσα, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο τελευταίος όροφος έχει μόνο την κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν δημιουργείται δώμα, που προσφέρει εξαιρετική θέα του γύρω τοπίου της πόλης και της θάλασσας. Όπως δείχνουν οι ιστορικές μαρτυρίες, αλλά και η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, η ύπαρξη τζακιών, καπναγωγών και μικρών αφοδευτηρίων με αποχετευτικό σύστημα, ο πύργος δεν είχε μόνο αμυντική χρήση, αλλά ήταν και στρατιωτικό κατάλυμα. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ο πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περίβολο, ενισχυμένο με οκταγωνικούς πυργίσκους στις τρεις γωνίες του. Στο εσωτερικό του υπήρχαν ένα δερβισικό ησυχαστήριο, πυριτιδαποθήκες και δεξαμενή νερού, ενώ επάνω στην είσοδό του σωζόταν τουρκική επιγραφή που ανέφερε ότι ο πύργος του Λέοντος έγινε το 1535-1536, χρονολογία που πιθανώς αναφέρεται στην κατασκευή του περιβόλου.

Το 1983-1985 έγινε από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η αναστήλωση του μνημείου και η μετατροπή του σε εκθεσιακό χώρο. Με την ευκαιρία του εορτασμού των 2.300 χρόνων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης, στέγασε την έκθεση ''Θεσσαλονίκη - Ιστορία και Τέχνη'', ενώ το 2001 την περιοδική έκθεση ''Ώρες Βυζαντίου - Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο''.

Το Σεπτέμβριο του 2008 εγκαινιάστηκε η νέα μόνιμη έκθεση που αφορά την ιστορία της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της μέχρι και τις μέρες μας.

Η έκθεση συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πολιτισμός, 2000-2006) και από το Ελληνικό Δημόσιο (Υπουργείο Πολιτισμού).

Συντάκτης
Δ. Ναλπάντης, αρχαιολόγος

Πληροφορίες
Άτομα με κινητικά προβλήματα μπορούν να ξεναγηθούν εικονικά στους πληροφοριακούς σταθμούς του ισογείου. Ο περιορισμένος χώρος και η εσωτερική διαμόρφωση του μνημείου, καθώς και η ανάγκη διατήρησης σταθερών κλιματικών συνθηκών επιβάλλουν ορισμένο αριθμό επισκεπτών ταυτόχρονα, με ανώτατο όριο τα 70 άτομα, και δεν επιτρέπουν τη λειτουργία βασικών υποδομών, όπως τουαλέτες, αναψυκτήριο, βεστιάριο και φύλαξη αποσκευών. Διατίθεται ακουστική ξενάγηση στα αγγλικά.

Από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού παρέχεται η δυνατότητα ηχητικής ξενάγησης στην έκθεση του Λευκού Πύργου σε 4 γλώσσες (Αγγλικά-Γερμανικά-Ρωσικά-Τουρκικά) σκανάροντας το αντίστοιχο QR Code που θα δείτε αναρτημένο στην είσοδο του Λευκού Πύργου και στην είσοδο του κάθε ορόφου.

Αρχιτεκτονική

Ο Λευκός Πύργος είναι κυκλικός, έχει ύψος 33,90 μ. και διάμετρο 21,70 μ. Αποτελείται από ισόγειο και έξι ορόφους. Είναι κτισμένος με πέτρες, κονίαμα και μερική χρήση πλίνθων, ενώ στις επάλξεις, στην οροφή της εισόδου και του ισογείου και στην καμάρα του κλιμακοστασίου μόνο με πλίνθους.

Εκτός από το ισόγειο και τον έκτο, που αποτελούνται μόνο από ένα κυκλικό χώρο, οι υπόλοιποι πέντε όροφοι διαμορφώνονται με ένα κυκλικό χώρο στο κέντρο τους, διαμέτρου 8,50 μ., και μικρά δωμάτια στην περίμετρό τους, που επικοινωνούν με τον κεντρικό χώρο, άμεσα ή έμμεσα, με χαμηλά ανοίγματα.

Από αρχιτεκτονική άποψη η κατασκευή του Πύργου αποτελείται από δύο κυλίνδρους, τον εξωτερικό και τον εσωτερικό. Ο εξωτερικός κύλινδρος υψώνεται μέχρι και τον πέμπτο όροφο, ενώ ο εσωτερικός είναι κατά ένα όροφο ψηλότερος και έτσι εξωτερικά του διαμορφώνεται δώμα, που προσφέρει εξαιρετική θέα στην πόλη και στον Όλυμπο. Ανάμεσα στους δύο κυλίνδρους διαμορφώνεται το ελικοειδές κτιστό κλιμακοστάσιο που αποτελείται από ενενήντα δύο σκαλοπάτια. Σαράντα παράθυρα αφήνουν το φως της ημέρας να φωτίσει το εσωτερικό του πύργου.

Μέχρι τις αρχές του 20ού αι. ο Πύργος περιβαλλόταν από χαμηλό οκταγωνικό περιτείχισμα, που σε τρεις από τις γωνίες του είχε οκταγωνικούς πυργίσκους. Το περιτείχισμα, που πιθανόν κατασκευάστηκε το 1535/36, κατεδαφίστηκε το 1911.

Αναστήλωση

Μετά την παραχώρηση του Πύργου στο Υπουργείο Πολιτισμού το 1983, η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων άρχισε τις εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης του μνημείου. Στην εξωτερική όψη έγιναν ενέματα (γέμισμα των ρωγμών της τοιχοποιίας με ρευστό κονίαμα), αρμολογήματα (αντικατάσταση του κονιάματος των αρμών της τοιχοποιίας), επισκευή και αντικατάσταση των λίθινων προβόλων των επάλξεων και ανακτίσεις των επάλξεων και των τόξων των προβόλων. Στο εσωτερικό του μνημείου αφαιρέθηκαν επιχρίσματα, επενδύσεις, ψευδοροφές και προσθήκες των πρόσφατων χρόνων και στη συνέχεια έγινε η συντήρηση και αναστήλωση. Οι εργασίες είχαν ως γενική αρχή τις όσο το δυνατόν λιγότερες επεμβάσεις, ώστε να μην αλλοιωθεί η μορφή του μνημείου. Η αναστήλωση ολοκληρώθηκε το 1985 και το έργο τιμήθηκε το 1988 με το βραβείο της Europa Nostra.

Ώρες λειτουργίας

Χειμερινό ωράριο λειτουργίας Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και Λευκού Πύργου
1 Νοεμβρίου – 31 Μαρτίου
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού:
Δευτέρα, Τετάρτη έως και Κυριακή: 08:30 – 15:30
Τρίτη: Κλειστά

Λευκός Πύργος: Καθημερινά και Σάββατο & Κυριακή
08:30 – 15:30

Θερινό ωράριο λειτουργίας Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και Λευκού Πύργου

1 Απριλίου – 31 Οκτωβρίου

Δευτέρα, Τετάρτη έως και Κυριακή: 08:00 – 20:00

Τρίτη: 13:00 – 20:00

Η προσέλευση των επισκεπτών επιτρέπεται έως 20 λεπτά πριν τη λήξη του ωραρίου.

Ομαδικές επισκέψεις γίνονται δεκτές μόνο κατόπιν τηλεφωνικής συνεννόησης.

Οι ώρες λειτουργίας μπορεί να αλλάξουν χωρίς προειδοποίηση. Για περισσότερες πληροφορίες και επιβεβαίωση του ωραρίου μπορείτε να καλείτε στο τηλέφωνο 2313 306422.

ΗΜΕΡΕΣ ΑΡΓΙΑΣ

Το Μουσείο παραμένει κλειστό στις:
– 25η Δεκεμβρίου
– 26η Δεκεμβρίου
– 1η Ιανουαρίου
– 25η Μαρτίου
– ημέρα του Πάσχα
– Πρωτομαγιά (επίσημες αργίες του Κράτους).
Τις λοιπές ημέρες αργίας (Δευτέρα του Πάσχα, Αγίου Πνεύματος, Δεκαπενταύγουστο και 28η Οκτωβρίου) λειτουργεί σύμφωνα με το κανονικό ωράριο.
Την Διεθνή Ημέρα Μνημείων, το Μουσείο λειτουργεί κανονικά και με ελεύθερη είσοδο.

ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΩΡΑΡΙΟ

Το Μουσείο λειτουργεί τη Μεγάλη Παρασκευή 12:00-17:00 και το Μεγάλο Σάββατο 08:00-15:00.

Λεωφόρος Στρατού 2
54640 Θεσσαλονίκη
T 2313306400
F 2313306402
E mbp@culture.gr

Πωλητήριο

Βιβλία, αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων, εφαρμογή αρχάιων μοτίβων σε σύγχρονα είδη (μαντήλες, γραβάτες), κασσέτες ήχου, κάρτες, παζλ.

Έκθεση

Από τις 5 Σεπτεμβρίου 2008 ο Λευκός Πύργος στεγάζει τη νέα μόνιμη έκθεση που αφορά τη Θεσσαλονίκη από την εποχή της ίδρυσής της το 316/15 π.Χ. μέχρι τις μέρες μας. Η έκθεση παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της πόλης, που τη δια­κρίνει η μακραίωνη, αδιάσπαστη ιστορική παρουσία της. Στην πορεία της στο χρόνο η Θεσσαλονίκη δεν έχασε τον «αστικό» και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της. Όπως λέει, απευθυνόμενος στους Θεσσαλονικείς, ο Νικηφόρος Χούμνος, λόγιος και πολιτικός που έζησε το 13ο και 14ο αι. και κάποιο διάστημα υπήρξε διοικητής της Θεσσαλονίκης, «κάνατε σε όλους φανερό ότι κανένας δε μένει χωρίς πατρίδα όσο υπάρχει η Θεσσαλονίκη», περιγράφοντας παραστατικά την ανεκτικότητα των Θεσσαλονικέων απέναντι στους ξένους.

Η έκθεση σχεδιάστηκε με γνώμονα το σεβασμό της αρχιτεκτονικής ταυτότητας του μνημείου και την ανάδειξή της. Ο μεγάλος όγκος των πληροφοριών, που έπρεπε να παρουσιαστούν στον μικρό σχετικά εκθεσιακό χώρο του μνημείου (450 τ.μ.), οδήγησε στη λύση της χρήσης πολυμέσων (βίντεο, προβολές, διαδραστικές και ηχητικές εφαρμογές) παράλληλα με έντυπες γραφιστικές συνθέσεις (φωτοτράπεζες), ενώ το αρχαιολογικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε είναι ελάχιστο. Η περιορισμένη έκταση του χώρου ήταν και ο λόγος που η ελληνική είναι η μόνη γλώσσα της έκθεσης. Για τους ξένους επισκέπτες προκρίθηκε η λύση της ηχητικής ξενάγησης στα αγγλικά.

Στόχος της έκθεσης είναι, μέσα από τη συνοπτική «διήγηση» της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, να «συστήσει» την πόλη κυρίως στους κατοίκους της και να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους για παραπέρα γνωριμία μέσα από τα θεματικά μουσεία και τα μνημεία της.

Η έκθεση είναι οργανωμένη θεματικά. Σε κάθε όροφο παρουσιάζεται ένα θέμα το οποίο αναπτύσσεται διαχρονικά. Συνοπτική παρουσίαση του θέματος γίνεται στον κεντρικό χώρο του ορόφου, ενώ στα περιμετρικά δωμάτια γίνεται αναλυτικότερη διαπραγμάτευση.

Πληροφοριακοί πίνακες στο προαύλιο του Πύργου δίνουν τις πρώτες πληροφορίες για το μνημείο και το περιεχόμενο της έκθεσης.

Λεπτομέρειες για τις Εκθέσεις που υπάρχουν στον Λευκό Πύργο από το Ισόγειο μέχρι τον Εξώστη μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ

Η Πόλη
Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το 316/315 π.Χ. από το βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο. Ο αρχικός πληθυσμός της συγκροτήθηκε από κατοίκους 26 μικρών πόλεων της γύρω περιοχής, που μετεγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν. Ο Κάσσανδρος έδωσε στην πόλη το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης από τον Κάσσανδρο υπήρξε εξαιρετικά επιτυχής, όπως έδειξαν ο χρόνος και η ιστορία. Κτισμένη σε περιοχή πλούσια σε παραγωγικές πηγές, προστατευμένη από τον ορεινό όγκο του Χορτιάτη, στο βάθος του ασφαλούς για τα πλοία Θερμαϊκού κόλπου, ανοικτή στη θαλάσσια επικοινωνία, με τους ποταμούς να ανοίγουν φυσικά περάσματα προς τη βαλκανική ενδοχώρα, η Θεσσαλονίκη, πραγματικό σταυροδρόμι χερσαίων και υδάτινων δρόμων, έμελλε να έχει τη μοίρα που λίγες ευρωπαϊκές πόλεις ευτύχησαν να έχουν: μακραίωνη, αδιάσπαστη ιστορική παρουσία και την οντότητα μιας μεγαλούπολης.

Κοσμοπολίτικη στην αρχαιότητα, όπως δείχνει και η λατρεία διάφορων θεών, της αρχαίας Ελλάδας αλλά και ξενόφερτων από την Αίγυπτο και την Ανατολή, η Θεσσαλονίκη έκανε την γνωριμία της με το χριστιανισμό το έτος 50, όταν ο Απόστολος Παύλος την επισκέφθηκε για πρώτη φορά και δίδαξε σε εβραϊκή συναγωγή. Στην εποχή του Βυζαντίου υπήρξαν περίοδοι που ήταν η σημαντικότερη πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη, η «Πρώτη μετά την Πρώτη», όπως την αποκαλούν οι βυζαντινοί συγγραφείς. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διατήρησε τη σπουδαιότητά της, όντας το μεγαλύτερο αστικό κέντρο στο ευρωπαϊκό τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας με πολυφυλετική κοινωνία. Με την απελευθέρωσή της το 1912 ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος.

Λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, η Θεσσαλονίκη υπήρξε ανέκαθεν σταυροδρόμι όπου συναντήθηκαν και συνυπήρξαν για μεγάλες χρονικές περιόδους άνθρωποι με διαφορετικές θρησκευτικές και πολιτιστικές καταβολές. Ωστόσο, διατήρησε σταθερά την ελληνικότητά της, η οποία ενδυναμώθηκε με την εγκατάσταση της μικρασιατικής προσφυγιάς το 1922. Η έκθεση στο Λευκό Πύργο παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της πόλης διαχρονικά, ελπίζοντας ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον του επισκέπτη να γνωρίσει καλύτερα την πόλη, τα μνημεία και τα θεματικά μουσεία της.

Στόχος της έκθεσης δεν είναι να «μουσειοποιήσει» την πόλη, αλλά να τη «συστήσει» στους επισκέπτες και ιδιαίτερα στους κατοίκους της. Η γνωριμία αυτή είναι ουσιαστική, για να μπορέσει ο επισκέπτης της έκθεσης να συνειδητοποιήσει την ιστορικότητα και την αξία της πόλης, να «προσωποποιήσει» την πόλη και να αναπτύξει μαζί της σχέση σεβασμού: ό,τι γνωρίζουμε καλύτερα, το αγαπάμε περισσότερο. Η δημιουργία της σχέσης αυτής μοιάζει να είναι επιτακτική, σήμερα ακόμη περισσότερο, αφού η πόλη έχει δεχτεί τα τελευταία χρόνια πλήθος νέων κατοίκων, που έχουν ανάγκη από ένα τόπο για να ριζώσουν.

Την Χρονογραμμή της πόλης της Θεσσαλονίκης από το 323 π.Χ. μέχρι το 1997 μ. Χ.

μπορείτε να την δείτε ΕΔΩ